Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra) jest byliną występującą w południowej Europie i Azji Mniejszej,

Lukrecja gładka
źródło: http://www.flickr.com/

obecnie uprawiana jest w wielu krajach, w tym również w Polsce. Lukrecja osiąga od 0,6-1,5 metra wysokości. System korzeniowy ma bardzo silnie rozwinięty, składający się z palowego korzenia głównego i odchodzących od niego długich korzeni bocznych, sięgających do kilku metrów w głąb ziemi. Z pąków na szyjce korzeniowej wyrasta system rozgałęzionych rozłogów, rozrastających się poziomo na odległość 3 do 4 m, z których tworzą się nowe pędy. Dzięki systemowi rozłogów lukrecja opanowuje teren i tworzy silne, zwarte zarośla. Raz posadzoną trudno wytępić! Liście nieparzystopierzaste, podobne do robinii (tzw. pseudoakacji), skórzaste, lśniące, ciemnozielone. Kwiaty grzbieciste, motylkowate, barwy fioletowej, liliowej, a czasem białej, zebrane w długie, dość luźne grona rozwijają się latem. Owocem jest gładki (nie kolczasty) czerwonobrązowy strąk, zawierający 3-5 nasion.

Roślina rozmnaża się wegetatywnie z rozłogów o długości 20 cm odciętych od starych okazów. Dzieli się korzenie jesienią lub wiosną. Można też rozmnażać przez nasiona, które wcześniej namoczone wysiewa się wczesną wiosną do skrzynek (należy często zraszać). Rośliny przesadza się do gruntu gdy osiągną 10 cm wysokości. Jest to metoda mniej skuteczna. Lukrecja dobrze rośnie na głębokim, wilgotnym żyznym ile, o dużej zawartości wapnia. Potrzebuje stanowiska słonecznego, osłoniętego od wiatrów. W uprawie znanych jest kilka odmian.

Do celów leczniczych zbiera się późną jesienią lub wczesną wiosną trzy lub czteroletnie korzenie i rozłogi.

Lukrecja uprawiana jest m.in. w Grecji, w Hiszpanii i we Włoszech.
źródło: http://www.flickr.com/

Płytko okorowuje się i suszy w suszarniach ogrzewanych lub w temperaturze otoczenia około 35°C. Otrzymuje się surowiec korzeń z rozłogami lukrecji – Radix Glycyrrhizae. Okorowanie ma na celu usunięcie gorzkiej, zewnętrznej części kory. Surowiec pochodzi z dwóch głównych odmian lukrecji: var. glandulifera – z łodygą i liśćmi ogruczolonymi, oraz violacea, z fioletowymi kwiatami. Może zawierać domieszkę równowartościowych korzeni Glycyrrhiza uralensis Fisch lub Glycyrrhiza korshinskyi Grig., gdyż obie te rośliny występują na terenach sąsiadujących z lukrecją gładką, a surowiec zbiera się ze stanu naturalnego. Wtórnym surowcem otrzymywanym z korzeni wymienionych roślin jest suchy wyciąg lukrecjowy czyli sok lukrecjowy – Succus Glycyrrhizae, przygotowywany przez wytrawianie korzeni wodą i zagęszczanie do konsystencji stałej. Surowiec ma barwę żółtą, zapach słaby, smak słodki i mdły.

Korzeń lukrecji zawiera:

• trójterpeny:
  • kwas glicyretynowy,
  • glicyryzynę o smaku bardzo słodkim, występujący w surowcu w postaci soli potasowej lub wapniowej,   w ilości 2,5-9%, silnie pieniący się w wodzie, słabo natomiast hemolizujący (związek o charakterze saponiny),
  • kwas echinatowy,
  • kwas glabrykowy,
  • pochodna kwasu oleanolowego),

• flawonoidy (m.in. izolikwirytygenina i likwirytygenina) biologicznie czynne oraz ich glukozydy – (likwirytyna i izolikwirytyna) biologicznie nieczynne. Nadają one korzeniowi żółtą barwę,
• pochodne hydroksykumaryny (umbeliferon, herniaryna i likumaryna),
• związek estrogennyglicyramarynao nie wyjaśnionej strukturze,
  

  Kwiaty lukrecji są najczęściej barwy fioletowo-liliowej rozwijające się latem.
  źródło: http://www.flickr.com/

• fitosterole (np. β-sytosterol),
• węglowodany,
• aminokwasy,
• betainę,
• cholinę,
• substancje gorzką glicyramarynę, gromadząca się w części korowej korzenia,
• żywicę (do 5%),
• nieco olejku eterycznego,
• sole mineralne,
• i inne związki.

Korzeń lukrecji i sok lukrecji należą do najbardziej wszechstronnych i skutecznych leków roślinnych, znanych w starożytnej Grecji i Rzymie, wprowadzonych do medycyny europejskiej w XIII wieku w Anglii i XIV wieku w Niemczech.

Właściwości i działanie korzenia lukrecji:

• pobudza czynność wydzielniczą błon śluzowych górnych dróg oddechowych oraz przywraca samoistne ruchy nabłonka rzęskowego,
• działa rozkurczowe, zwłaszcza na mięśnie gładkie oskrzeli i przewodu pokarmowego,
• działa na drogi moczowe i ściany naczyń krwionośnych,
• działa przeciwzapalnie na błony śluzowe żołądka i jelit oraz zwiększa skuteczność salicylanów i w pewnym stopniu hamuje rozwój bakterii,
• przyspiesza proces gojenia w przypadku owrzodzeń przewodu pokarmowego,
• hamuje uwalnianie histaminy z uszkodzonych tkanek i jest czynnikiem przeciwalergicznym,
• niektóre trójterpeny lukrecji, m.in. glicyryzynę, można uważać za prehormon typu kortykosterydów i że mają one własności cytostatyczne oraz, być może, przeciwnowotworowe, zwłaszcza w obrębie żołądka,
• wpływa na różnorodne mechanizmy obronne organizmu człowieka i zwierząt.

Działania niekorzystne

Większe dawki przetworów z lukrecji przyjmowane przez dłuższy okres powodują objawy niekorzystne, jak hamowanie wydalania wody, jonów sodu i chloru, oraz ucieczkę z ustroju jonów potasu. Pojawiają się obrzęki w wyniku zmniejszonego wydalania moczu, a więc objawy podobne do wywoływanych przez hormony kory nadnerczy, zwane pseudoaldosteronizmem. Niekiedy zawroty głowy i hipokalemię.

Nie należy stosować lukrecji w okresie ciąży i karmienia piersią, przy niewydolności nerek, nadciśnieniu tętniczym, niskim poziomie potasu we krwi, przy zażywaniu leków moczopędnych. Nie powinno się przyjmować większych dawek lukrecji dłużej niż tydzień, w przeciwnym razie mogą wystą­pić obrzęki twarzy, rąk i nóg. Inne źródła podają aż cztery tygodnie.

Zastosowanie korzenia lukrecji:

Czerwonobrązowe strąki.
źródło: http://www.flickr.com/

• w schorzeniach przewodu pokarmowego,
• w nieżycie i wrzodzie trawiennym żołądka i dwunastnicy,
• w żółciowym nieżycie żołądka,
• w nadwrażliwości jelita grubego,
• po zabiegach chirurgicznych w przewodzie pokarmowym,
• w alergicznych reakcjach na niektóre pokarmy oraz niekorzystnych zmianach ogólnej odporności organizmu.
• w schorzeniach górnych dróg oddechowych, nieżycie gardła i oskrzeli,
• przy uporczywym kaszlu z zalegającą wydzieliną (tzw. suchy kaszel),
• w chrypce, zapaleniu dziąseł i migdałków.
• korzeniem aromatyzuje się piwo, wyroby cukiernicze, tytonie i tabaki,
• produkuje się cukierki o oryginalnym smaku i charakterystycznej ciemnej, czarnej barwie.
• niekiedy używana jest do gaśnic dzięki właściwościom pieniącym,
• papka korzeniowa dołączana jest do kompostu grzybowego,
• lukrecja może być stosowana przez cukrzyków (jest 50 razy słodsza od cukru),
• mocne wywary mogą być podawane dzieciom na przeczyszczenie i obniżenie gorączki,

• 

  W Holandii i Skandynawii tzw. słona lukrecja z dodatkiem chlorku amonu jest bardzo popularna.
  źródło: http://www.flickr.com/

• wyciągi wodne poleca się przy schorzeniach górnych dróg oddechowych, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, stanach zapalnych przewodu pokarmowego, w przypadku zagrożenia zmianami nowotworowymi,
• pomocniczo stosuje się w początkowej fazie nowotworu żołądka,
• w alergicznych reakcjach na niektóre pokarmy,
• przy spadku odporności organizmu,
• w lekkich stanach niedoczynności kory nadnerczy (choroba Addisona —cisawica), wraz z małą ilością kortyzonu także w stanie bardziej zaawansowanym,
• korzeń lukrecji jest składnikiem wielu preparatów takich jak: drażetki przeczyszczające, tabletki, granulaty, płyny.

Związki czynne zawarte w lukrecji gładkiej, zwłaszcza kwas glicyretynowy i flawonoidy, które ze względu na swoje właściwości działają na ustrój człowieka w sposób zbliżony do sterydów, ale bez niekorzystnych powikłań, jakie sterydy mogą powodować, a nawet im zapobiegają i usuwają.

Sok z lukrecji działa silnie przeciwzapalnie, przeciwhistaminowo i przeciwserotoninowo, wyraźnie przyspiesza gojenie owrzodzeń żołądka i dwunastnicy.

Odwar z korzenia lukrecji
1 łyżeczkę (2,0 g) korzeni zalać 1/2 szklanki (100 ml) zimnej wody, gotować powoli pod przykryciem 5 -7 minut, odstawić na 15 minut, przecedzić. Pić po ½ szklanki odwaru do 3 razy dziennie między posiłkami w chorobie wrzodowej żołądka lub do 2 razy dziennie po jedzeniu jako środek wykrztuśny.

Wyciąg z lukrecji ma duże zastosowanie w leczeniu tych dermatoz, które wymagają przewlekłego ogólnego leczenia sterydami np.:

• pęcherzyce,
• przewlekły uogólniony wyprysk,
• liszaj rumieniowaty układowy,
• zapalenie złuszczające skóry (erytrodermia)
•  i inne,

Wyciąg z lukrecji umożliwia obniżenie dawek dobowych sterydów oraz w pewnym zakresie zapobiega lub usuwa powikłania po ich stosowaniu. Zalecane więc jest po wstępnym rozpoczęciu leczenia sterydami i osiągnięciu poprawy klinicznej podawanie co drugi dzień zamiast określonej optymalnej dawki sterydów – lukrecji.

źródło: 
Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski. Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa 1987. 
Władysław Walewski. Towaroznawstwo zielarskie. Warszawa 1985. 
Teresa Wielgosz.Wielka księga ziół polskich. Poznań. 
Lesley Bremness. Wielka księga ziół. Warszawa 1991. 
Aleksander Ożarowski (red.). Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Warszawa 1982. 
Jurke Grau, Reinhard Jung i Bertram Munker. Leksykon przyrodniczy. Zioła i owoce leśne. Warszawa 1996.